Yirmi birinci yüzyılda gelinen noktanın siyah-beyaz veya kadın-erkek çatışması olması eminim 4,5 milyar yıldır yörüngesinde emektar bir şekilde dönen dünyaya her şey bunun için miydi dedirtmiştir.
Bigbang kadar olmasa da biraz eskiye gidersek, insanların kullanılan dile neden sitem ettiklerini belki size açıklayabilirim. Belki de açıklayamam. Kesinlikle açıklayamam. Neyse.
Adam kelimesi ile başlayalım. Bu kelime diyor ki hepiniz adamsınız. Çünkü hepiniz adem-oğlusunuz. Adem-oğlu ile insan-oğlu eş anlamlı kelimeler bilindiği üzere. Yani adam kelimesi diyor ki ben insan manası da gelirim o yüzden hepiniz adam olarak insansınız.
~ Ar ādam آدم [#Adm] 1. insanların atası, Adem, 2. insanoğlu ~ İbr ˀādām אָדָם a.a. =? İbr ˀādamā אדמה toprak
Adam kelimesinin kökenini arattığınızda bu kelimenin, anlatmak istediğim şeyleri desteklediğini görürsünüz.
Günlük kullanımdan örneklerle de adam kelimesin insanı ifade etmek için kullandığınızı size ispat edebilirim.
Adam ol kalıbı vardır. Bunu herkes kullanıyor. kadın-erkek illa kullanan birine denk gelmişsinizdir. Bir yanlış mı yapıldı, hemen yapıştır adam ol adam. Aslında o an karşıya verilmek istenen mesaj biraz insanlık be canım biraz.
Ama ne denir? Adam ol adam, sen ilk önce biraz mert ol. Aha harbi bir de mert var. Bir harfini değiştirsem fert olur. Belki de doğru kalıp mert ol demektir, fert ol, birey ol ne dersiniz? Hemen bakalım.
~ Fa/OFa mard مرد adam, insan, erkek << EFa martiya- ölümlü varlık, insan (= Sans mārtyá मार्त्य a.a. ) << HAvr *mór-to- a.a. < HAvr *mer-2 ölmek
Yine olmadı sanki. Bir kısır döngünün içine girdik bakalım çıkabilecez mi bu bataktan?
Başka dillere bakalım ne yapalım. Latinceye bakalım mesela. Homo sapiens nedir? Latincede Sapere bilmek demek. Homo da eş, insan, adam anlamlarını karşılıyor. İnsanı hayvandan ayıran en belirgin özellik düşünmek diye düşündüğümüzden böyle bir isim uygun gördük herhalde. Konu o değil neyse. Çoğunuzun anladığı üzere homo kelimesi de adam ve mert kelimesi gibi hem bi cinsiyeti temsil edeyim hem de tüm insanlığı peşinde. Yeri gelmişken homo ve humus kelimelerinin yakınlığının da insanın topraktan gelmesiyle alakalı. Humus latincede toprak demek. Adam da ibranicede toprak anlamına da geliyordu. Etimoloji ne güzel şey ya.
İngilizceye bakarsanız man kelimesinin de hem erkekleri hem de insanları tanımladığı kullanımlar görmeniz mümkün. İthaki bilimkurgu serisinde Michael Moorcock’ın -behold the man- isimli kitabını Türkçeye ‘‘İşte İnsan’’ diye aktarması biraz da bundan sanırım.
Düşünün ki dil bir çocuk. O çocuğun zihniyetine şekil veren şey nedir? Bu soruya farklı farklı cevaplar vereceğinize eminim. Tüm cevapları bir çatı altında topluyorum. Etrafındaki baskın unsur belirler. Ailesi dersiniz, eğer öğretmeni ailesinden daha çok yer ediniyorsa hayatında öğretmeni olabilir, öğretmeni dersiniz eğer arkadaşları daha fazla yer edinmişse hayatında arkadaşları ve bu böyle gider. Yani baskın olan neyse zihniyeti o belirler.
Bugüne dek dünyada baskın tarafın kim olduğu, dilin nasıl da biz fark etmeden böyle bi kimlik kazandığını açıklamaya çalıştım bildiğim kadarıyla. Yanlış veya hatalı bilgi vermemişimdir umarım. Uyarırsanız düzeltirim.
Bu yazımda kimseyi hedef almadım. Uzun ömürlü bir yanlışı doğrudan ayırt etmek zordur. Binlerce yıllık birikimle bu noktaya gelmiş bir dile neden sitem edildiğini insanların fark etmemelerinin sebebi bana kalırsa kelimeleri kullandıkları niyetle ile o kelimenin geldiği anlamın aynı olduğunu bilmemeleri. (Pollyanna değilim, bile seve ayırıcı bir dil kullanan insanlara söz anlatamayacağımı bildiğimden onlara hiç hitap etmiyorum sadece.) Farkındalık yaratmak, dildeki zihniyeti anlamak adına da bir kaç kelimenin geçmişine bakalım dedim.
Tüm gelenekler biri çıkıp kendinden önceki geleneği feshettiğinde başlar. Umarım dünyamız ergen öfkesinden arınacak, daha bilge bir hale gelecek ve yeni dil geleneğimiz tüm insanlığa eşit yaklaşacaktır. Bir iki bin yıl sonra falan olur bu umarım xd
Benim fikrime gelecek olursam. Tüm kelimeler insan icadıdır. Ve tüm insan icatları bozulmaya yeminlidir. Birbirimizle kelimelerin ötesinde bir bağ kurmadıkça insanlığı ortak bir paydada toplayamayız.