Tam şu dakikalarda İthaki’den çıkan, Arthur C. Clarke’ın Çocukluğun Sonu kitabını okuyorum. Bir cümleyle karşılaştım ve yıllardır kafamı kurcalıyan ve üzerine henüz bir kanaat getiremediğim bir konu tekrar yüzüstüne çıktı benim için. Cümle şu:
“Rupert ve Jean’in arkadaşlıklarını tasvip etmezdi, ama olağan kaygılardan ötürü değil.”
İlk mevzu şu: yanılmıyorsam TDK’ya göre kesme işaretinden sonra gelen ekler ismin okunuşuna göre değil, yazılışına göre getirilmeli. Bu cümlede bu kurala uyulmuyor ama ben bu kuralı zaten mantıklı bulmayan biri olarak bunu doğru olarak kabul ediyorum kendimce. Çünkü cümlenin okunabilirliğini bozuyor.
İkinci mevzu, bağlaçlardan önce gelen virgül meselesi. Ben bu kuralı da yine okunabilirlik açısından doğru bulmuyorum. Özellikle ‘ama, fakat’ gibi bağlaçlardan önce virgül gelmesi nerede nefes, vurgu ve cümlenin anlaşılabilirliği konularını baltaladığını düşünüyorum.
Cümlede geçmeyen ama yine de kafama takılan birçok nokta var. Mesela başlıktaki ekin Türk Dil Kurumu’na göre yanlış olması sorunu. Bazı kısaltmalardaki K harfi, ben de dahil olmak üzere tanıdığım insanların yüzde doksan sekizince ‘ka’ olarak okunuyor. Te-de-ka, te-te-ka, ka-pe-se-se, e-ka-ge gibi. Öte yandan bazıları da ‘ke’ olarak okunuyor. Be-je-ke gibi.
Sizce bu kuralların değiştirilmesi mi gerekiyor, yoksa benim anlayamadığım bir mantığı mı var? Eğer cevabınız ikincisiyse beni de aydınlatırsanız çok mutlu olurum.
TDK’yı yol gösterici olarak görüyorum, mutlak bir otorite değil. Okunuş ve kesme işareti konusunda ise katılıyorum fakat virgül konusunda değil. Oxford virgülü, dil açısından aşırı kullanışlı bir şey ve kullanımı Türkçe’de de yaygınlaşmalı.
“Striptizcileri, Tolkien’i ve Martin’i çağırdım.”
Bu, geçerli olan virgül kullanımı ama Tolkien ve Martin’in striptizci olduğu anlamına da geliyor.
“Striptizcileri, Tolkien’i, ve Martin’i çağırdım.”
Burada anlam çok daha net. Koca yazarları striptiz yaparken hayal etmek zorunda kalmıyoruz.
Diğer açıdan ekler konusunda kısa bir ekleme yapmak isterim. Türkçe alfabesinin okunuşu: a-be-ce-de-e-fe … şeklinde her zaman sessiz harfe bir -e eklenerek olmaktadır. Bunu TDK’den alıntı yaparak açıklamak isterim. Kısaltmalara gelen ekler okunuşa göre yapılmaktadır. Fakat halk olarak dilimize yapışmış yanlış okumalarımız olduğundan, bizler de ekler konusunda ister istemez ikileme düşüyoruz. Bu aslında toplum olarak dilimizi yanlış telaffuz ettiğimizden oluşuyor. Bunların çoğu da dizi, haber, söyleşi vb. kaynaklardan denk geldiğimiz ve kulak dolgunluğumuz olduğu için karışıyor.
Örnek olarak; bir ara “İçerde” diye bir dizi vardı. Herkes bunun böyle yazıldığını düşündü. Fakat doğru olan “İçeride” idi. Bunun gibi bir çok örnek var şuan aklıma gelmeyen. Şunu da aşağıya iliştirmek isterim:
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: cm’yi, kg’dan, mm’den, kr’un. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.
Jan isimli karakterin düşüncelerinde geziyoruz bu paragrafta. Eğer Rupert’ın ve Jean’in arkadaşlıklarını tasvip etmezdi dersek sanki Jan, Rupert’ın ve Jean’in, Jan’la olan arkadaşlığını tasvip etmiyormuş gibi olmaz mı? Oysaki Jan, Rupert ile Jean arasındaki arkadaşlığı tasvip etmiyor.
Ben onu, “Keyfine bak” ya da “Tadını çıkar.” manasındaki cümlelerin sonuna, göz kırpma maksatlı kullanıyordum. Biri, şu emojilerin kullanım klavuzunu paylaşsın!
LANET! Yağmurdan kaçarken doluya tutuldum şimdi! Farkında olmadan karşımdakine flörtleşme sinyali gönderiyormuşum?! Bir süre emoji memoji kullanmıyorum arkadaş. Bu ne yahu!? Bu mesajdan itibaren emojiye karşı yürüttüğüm kişisel boykotuma başlıyorum.
Evet, emoji, büyük olabilirsin; seni yenemem, farkındayım. Fakat! Bir süre neferin olmayacağım; bunu bilesin.
